อสฺนาถ ปิวถ ขาทถาติ อสฺนาถ ปิวถ ขาทถฯ อยํ ปเนตฺถ สงฺเขโป, ภุญฺชถ โภติ อิมินา ทสเมน สทฺเทน อวิวิตฺตา โหติ อนุปจฺฉินฺนสทฺทาฯ ยถา ปน อญฺเญสุ นคเรสุ ‘‘กจวรํ ฉฑฺเฑถ, กุทาลํ คณฺหถ, ปจฺฉิํ คณฺหถ, ปวาสํ คมิสฺสาม, ตณฺฑุลปุฏํ คณฺหถ, ภตฺตปุฏํ คณฺหถ, ผลกาวุธาทีนิ สชฺชานิ กโรถา’’ติ เอวรูปา สทฺทา โหนฺติ, น ยิธ เอวํ อโหสีติ ทสฺเสติฯ

‘‘ทสเมน สทฺเทนา’’ติ จ วตฺวา ‘‘กุสาวตี, อานนฺท, ราชธานี สตฺตหิ ปากาเรหิ ปริกฺขิตฺตา อโหสี’’ติ สพฺพํ มหาสุทสฺสนสุตฺตํ นิฏฺฐาเปตฺวา คจฺฉ ตฺวํ อานนฺทาติอาทิมาหฯ ตตฺถ อภิกฺกมถาติ อภิมุขา กมถ, อาคจฺฉถาติ อตฺโถฯ กิํ ปน เต ภควโต อาคตภาวํ น ชานนฺตีติ? ชานนฺติฯ พุทฺธานํ คตคตฏฺฐานํ นาม มหนฺตํ โกลาหลํ โหติ, เกนจิเทว กรณีเยน นิสินฺนตฺตา น อาคตาฯ ‘‘เต อาคนฺตฺวา ภิกฺขุสงฺฆสฺส ฐานนิสชฺโชกาสํ สํวิทหิตฺวา ทสฺสนฺตี’’ติ เตสํ สนฺติเก อเวลายมฺปิ ภควา เปเสสิฯ

มลฺลานํ วนฺทนาวณฺณนา

[211] อมฺหากญฺจ โนติ เอตฺถ โน กาโร นิปาตมตฺตํฯ อฆาวิโนติ อุปฺปนฺนทุกฺขาฯ ทุมฺมนาติ อนตฺตมนาฯ เจโตทุกฺขสมปฺปิตาติ โทมนสฺสสมปฺปิตาฯ กุลปริวตฺตโส กุลปริวตฺตโส ฐเปตฺวาติ เอเกกํ กุลปริวตฺตํ กุลสงฺเขปํ วีถิสภาเคน เจว รจฺฉาสภาเคน จ วิสุํ วิสุํ ฐเปตฺวาฯ

สุภทฺทปริพฺพาชกวตฺถุวณฺณนา

[212] สุภทฺโท นาม ปริพฺพาชโกติ อุทิจฺจพฺราหฺมณมหาสาลกุลา ปพฺพชิโต ฉนฺนปริพฺพาชโกฯ กงฺขาธมฺโมติ วิมติธมฺโมฯ กสฺมา ปนสฺส อชฺช เอวํ อโหสีติ? ตถาวิธอุปนิสฺสยตฺตาฯ ปุพฺเพ กิร ปุญฺญกรณกาเล ทฺเว ภาตโร อเหสุํฯ เต เอกโตว สสฺสํ อกํสุฯ ตตฺถ เชฏฺฐกสฺส – ‘‘เอกสฺมิํ สสฺเส นววาเร อคฺคสสฺสทานํ มยา ทาตพฺพ’’นฺติ อโหสิฯ โส วปฺปกาเล พีชคฺคํ นาม ทตฺวา คพฺภกาเล กนิฏฺเฐน สทฺธิํ มนฺเตสิ – ‘‘คพฺภกาเล คพฺภํ ผาเลตฺวา ทสฺสามา’’ติ กนิฏฺโฐ – ‘‘ตรุณสสฺสํ นาเสตุกาโมสี’’ติ อาหฯ เชฏฺโฐ กนิฏฺฐสฺส อนนุวตฺตนภาวํ ญตฺวา เขตฺตํ วิภชิตฺวา อตฺตโน โกฏฺฐาสโต คพฺภํ ผาเลตฺวา ขีรํ นีหริตฺวา สปฺปินวนีเตน สํโยเชตฺวา อทาสิ, ปุถุกกาเล ปุถุกํ กาเรตฺวา อทาสิ, ลายนกาเล ลายนคฺคํ, เวณิกรเณ เวณคฺคํ, กลาปาทีสุ กลาปคฺคํ, ขลคฺคํ, ขลภณฺฑคฺคํ, โกฏฺฐคฺคนฺติ เอวํ เอกสสฺเส นววาเร อคฺคทานํ อทาสิฯ กนิฏฺโฐ ปน อุทฺธริตฺวา อทาสิฯ

เตสุ เชฏฺฐโก อญฺญาสิโกณฺฑญฺญตฺเถโร ชาโตฯ ภควา – ‘‘กสฺส นุ โข อหํ ปฐมํ ธมฺมํ เทเสยฺย’’นฺติ โอโลเกนฺโต ‘‘อญฺญาสิโกณฺฑญฺโญ เอกสฺมิํ สสฺเส นว อคฺคทานานิ อทาสิ, อิมํ อคฺคธมฺมํ ตสฺส เทเสสฺสามี’’ติ สพฺพปฐมํ ธมฺมํ เทเสสิฯ โส อฏฺฐารสหิ พฺรหฺมโกฏีหิ สทฺธิํ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาสิฯ กนิฏฺโฐ ปน โอหียิตฺวา ปจฺฉา ทานสฺส ทินฺนตฺตา สตฺถุ ปรินิพฺพานกาเล เอวํ จินฺเตตฺวา สตฺถารํ ทฏฺฐุกาโม อโหสิฯ

มา ตถาคตํ วิเหเฐสีติ เถโร กิร – ‘‘เอเต อญฺญติตฺถิยา นาม อตฺตโน คหณเมว คณฺหนฺติ, ตสฺส วิสฺสชฺชาปนตฺถาย ภควโต พหุํ ภาสมานสฺส กายวาจาวิเหสา ภวิสฺสติ, ปกติยาปิ จ กิลนฺโตเยว ภควา’’ติ มญฺญมาโน เอวมาหฯ ปริพฺพาชโก – ‘‘น เม อยํ ภิกฺขุ โอกาสํ กโรติ, อตฺถิเกน ปน อนุวตฺติตฺวา กาเรตพฺโพ’’ติ เถรํ อนุวตฺตนฺโต ทุติยมฺปิ ตติยมฺปิ อาหฯ

[213] อสฺโสสิ โขติ สาณิทฺวาเร ฐิตสฺส ภาสโต ปกติโสเตเนว อสฺโสสิ, สุตฺวา จ ปน สุภทฺทสฺเสว อตฺถาย มหตา อุสฺสาเหน อาคตตฺตา อลํ อานนฺทาติอาทิมาหฯ ตตฺถ อลนฺติ ปฏิกฺเขปตฺเถ นิปาโตฯ อญฺญาเปกฺโขวาติ อญฺญาตุกาโมว หุตฺวาฯ อพฺภญฺญิํสูติ ยถา เตสํ ปฏิญฺญา, ตเถว ชานิํสุฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – สเจ เนสํ สา ปฏิญฺญา นิยฺยานิกา, สพฺเพ อพฺภญฺญํสุ, โน เจ, น อพฺภญฺญํสุฯ